بحرین مجمع الجزایری است واقع در خلیج فارس و یکی از مهمترین، استراتژیک ترین و متفاوت ترین کشورهای اسلامی است. نوشتار زیر سعی دارد به اختصار دلیل این اهمیت را توضیح دهد.
کشور بحرین تا سال 1970 مصادف با 1348هـ.ش، استان چهاردهم ایران شمرده می‌شد. اما به سبب توطئۀ انگلیس ازایران جدا شد. در آن هنگام، نماینده ویژه دبیرکل وقت در رأس هیئتی 5 نفره وارد بحرین شد ودر 30 مارس 1970 با چند مصاحبه صوری و گزینشی بدون اخذ رأی از همه بحرینی‌ها، اعلام کرد که مردم بحرین به استقلال تمایل دارند. بدين ترتیب با صدور قطعنامۀ شورای امنیت مبنی بر استقلال بحرین، این کشور از ایران جدا شد و از آن پس 16 دسامبر 1970 به عنوان «روز ملی بحرین» شناخته شد. در آن هنگام شیخ عیسی بن سلمان آل خلیفه بر مسند حکومت قرار داشت.[1]
مهمترین سرفصلهایی که وضعیت مسلمانان بحرینی را به ما معرفی می کند به شرح زیر است:
1.جمعیت
جمعیت بحرین طبق آمار سال 2009 میلادی حدود 573/708 نفر است که 83% کل جمعیت بحرین شهرنشین و17% روستایی می‌باشند.81% الی 98% جمعیت آن مسلمان هستند که 75% آن شیعه می‌باشد.
بحرین به لحاظ درصدی در رتبه سوم[2] کشورهای شیعه‌نشین محسوب میشود که حدوداً جمعیت شیعیان آن 000/520 نفر است. البته حکومت بحرين به شيوه‌هاي گوناگوني از افزایش جمعیت شیعیان جلوگیری می‌کند كه نمونه‌ی آن اعطای تابعیت به اعراب غیر بحرینی سنی است.
میزان رشد جمعیت در بحرین طبق آمارسال 2000 میلادی 78/1 % است و عمر متوسط افراد 98/72 سال تخمین زده شده است.
جامعه بحرین، جامعه جوانی است آمارها نشان می دهد که 65% از جمعیت بحرین را افراد کمتر از20 سال تشکیل می‌دهند. بیش از نیمی از جمعیت این کشور در دو شهر منامه (پایتخت) و محرق متمرکز هستند.
2.تاریخچه اسلام و تشیع در بحرين
بحرین را جزیره ایمان نامیده‌اند، چرا که در پذیرفتن دین اسلام چهره‌ای وجیهی در تاریخ دارد و بیشترین نامه‌ها را از پیامبر اكرم(ص) دریافت کرده است. در سال هفتم هجری، علاء حضرمی نامه دعوت پیامبر (ص) را به منذر بن ساوی حاکم هجر آورد. به دنبال این دعوت، او و برخی قبایل مسلمان شدند. کسانی از مجوسیان نیز به آیین خویش مانده و جزیه دادند. پس از رحلت رسول خدا (ص) و ارتداد قبایل عرب، قبیله عبدالقیس بر اسلام استوار ماندند. بحرین یکی از اصیل‌ترین مراکز تشیع عربی نيز به شمار مي‌‌آيد که پیشینه و اساس این تشیع به حضور قبیله عبدالقیس دراین منطقه برمی‌گردد. آنان برای فتوحات به عراق آمده و غالباً در بصره سکونت داشتند و در جنگ جمل از امام علی (ع) حمایت کردند.
نام بسیاری از سران عبدالقیس در میان اصحاب امام علی(ع) و سایر امامان(ع) دیده میشود. صعصعه بن صوحان عبدی از سوی امام علی(ع) ریاست عبدالقیس کوفه را در صفین بر عهده داشت. از صعصعه، خطبه‌ها و اظهارنظر‌های فراوانی در دست است که تشیع او را به خوبی اثبات می‌کند. صعصعه درکوفه بود که به وسيله‌ی مغیره بن شعبه و به دستور معاویه به «اوال» بحرین تبعید شد و همان جا درگذشت. عمر بن سلمه فرزند ام سلمه از سوی امام علی علیه‌السلام حاکم بحرین بود. بدین ترتیب بحرین از عصر نخست، خود به تشیع گروید.
در قرن پنجم و ششم هجری قمری، به تدریج یک تحول مهم فرهنگی، مذهبی صورت گرفت به طوری که از اواخر قرن ششم هجری عالمان فرهیختۀ بحرينی را در مراکز علمی شیعه، در عراق حاضر می‌یابیم. برخی از آنان چنان پایه‌ی بلندی در دانش شیعی بدست آوردند که در شمار شخصیت‌های بنام جهان اسلام درآمدند.
حضور علما و فرهیختگان شیعی در بحرین باعث شد که بحرین اولاً به عنوان یکی از مراکز اصلی شیعه محسوب ثانیاً به لحاظ علمی و داشتن فرهیختگان در زمره مناطق تأثیرگزار به شمارآید.
در دهه سوم قرن دهم با حمله پرتغالی‌ها، بحرین به مدت یک قرن تحت سیطره آنان درآمد، اما درسال 1031 هـ.ق شاه عباس صفوی با بیرون راندن پرتغالی‌ها، بر بحرین سیطره یافت و بحرین جزء سرزمين ایران شد، اما اغلب، حاکمان محلی عرب داشت. در دوران صفویه با اعلام تشیع امامی از سوی دولت جدید ایران، بسیاری از عالمان بحرینی راهی ایران شدند تشیع بحرین بر ایران تأثیر گستردهای داشت.
3.وضعیت اقتصادی شیعیان
از دهه 1990 تا کنون بیکاری مهمترین عامل ناآرامی به ویژه در میان جوانان شیعه بوده است. آمارهای رسمی، میزان بیکاری را 15% اعلام می‌کنند؛ در حالی که آمارهای واقعی، به خصوص در میان شیعیان بسیار بالاتر از این ميزان است.
به رغم نبود آمارهای مشخص از تعداد بیکاران شیعه، بسیاری معتقدند که در دهه آینده چنانچه اقدامات سیاسی در زمینه اصلاح بازار کار انجام نگیرد، شیعیان در این زمینه بیشترین مشکل را خواهند داشت. مشکلات ناشی از بیکاری، وضعیت شیعیان را به شدت تحت تأثیر قرارداده که مهمترین آن استخدام رو به کاهش و دستمزد اندک است.
از بین 84 هزار شغل ایجاد شده در بخش خصوصی ميان سال‌های 1990 تا 2002 میلادی، دستمزد 67 هزار شغل کاهش یافته و بیش از 80% از این مشاغل نصیب کارگران خارجی شده است. در روستاهای فقیر که غالباً جمعیت آنها را شیعیان تشکیل می‌دهند، مشکلات اقتصادی، اجتماعی، مثل بیکاری و فقر و حتی مشکلات بهداشتی رو به افزایش است.[3]
4.حرکت‌ها و جنبش‌های سیاسی ـ اجتماعی
بحرین ازجمله کشورهای اسلامی به شمارمی آید که از دیر باز تاکنون شاهد جنبش‌های دینی و سیاسی بوده است. البته انگیزه و اهداف جنبش‌های مردمی بحرین، در طول زمان متفاوت بوده است.
از اوائل قرن بیستم تا اوائل دهه 1970، یعنی تا قبل از استقلال بحرین انگیزه جنبش‌های سیاسی ـ اجتماعی مردم بحرین دوچیز بود: تلاش برای استقلال بحرین و تلاش برای رفع استبداد داخلی و کسب امتیازات و آزادی های سیاسی و اجتماعی.
با استقلال بحرین در سال 1971 ميلادي انگیزه نخست، خود به خود منتفی شد و جنبش‌های استقلال طلبانه فروکش کرد. از آن زمان به بعد، دو عامل سبب بروز ناآرامی در این کشور و در نتیجه، تشکیل جنبش‌های سیاسی و اجتماعی شد:
1- پرداختن به ارزش‌های اسلامی که به خصوص با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 ميلادي به اوج خود رسید.
2- ارزش‌های دموکراتیک که به ویژه پس از حرکت مردمی (انتفاضه) سال 1994 ميلادي اوج گرفت.
به ديگر بيان مي‌توان گفت كه انگیزه اساسی جنبش‌های اخیر بحرین، گرایش‌های اسلامی و دموکراتیک بوده است.
حرکت اسلامی مردم بحرین که تقریباً از دهه 1960 ميلادي شروع شده بود، در دهه های 1970 و1980 ميلادي به اوج فعالیت خود رسید. نخستین حرکت اسلامی بحرین «جمعیه التوعیه الاسلامیه» بحرین بود كه در اواسط دهه 1960 ميلادي شکل گرفت.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران دو حرکت دیگر که دارای صبغه اسلامی بودند یعنی «حرکت احرار البحرین الاسلامیه» و «جبهه الاسلامیه لتحریر البحرین» فعالیت‌های خود را گسترش دادند و خواهان سرنگونی حکومت آل خلیفه، به عنوان یک حکومت طاغوتی، و برقراری یک حکومت اسلامی شدند. این جنبش‌ها همواره تهدیدی برای حکومت بحرین به حساب می‌آمدند.
5.سازمان‌های سیاسی شیعه
سازمان‌های سیاسی شیعی موجود، گرایش‌های متفاوتی دارند. در اين ميان، شیخ عیسی قاسم رهبر اصلی شیعیان بحرین، نقش سیاسی محوری ایفا می‌کند.
به طور كلي، سازمان‌های سیاسی اصلی شیعیان بحرین عبارت‌اند از :
الف. الوفاق
اين سازمان با داشتن بیش از 65 هزارعضو، بزرگترین سازمان سیاسی شیعی است. بسیاری از تجار، صاحبان سرمایۀ مؤفق و نیز روستائیان فقیر در این گروه عضویت دارند. اغلب اعضای آن از مقلدین آيت الله خامنه‌اي ، آیت الله سیدمحمدحسین فضل الله و آیت الله شیرازی هستند. این سازمان اخیراً رشد گستردهای یافته و به طور کلی جایگزین «حرکت احرار الاسلامیه» شده است.
شیخ علی سلمان، رئیس این جمعیت سال‌ها در ایران بسر برده است. وي مدتی در لندن در تبعید بود و در فوریه 2001 به بحرین بازگشت.
ب. جمعیت العمل الاسلامی
اين سازمان دومین گروه سیاسی بزرگ شیعه در بحرین است كه رهبري آن را شیخ محمد علی محفوظ به عهده دارد.
ج. الاخاء
سومین و جدید‌ترین سازمان سیاسی شیعه سازمان «الاخاء» است که شیعیان ایرانی الاصل بحرین را گرد هم می‌آورد. این گروه، اعلام کرده است که به هیچ وجه خواهان جدا ساختن خود از سایر بحرینی‌ها نیست و از هم تباران خود و رفع تبعیض از آن حمایت می‌کند.
شیعیان بحرینی با اینکه در گروه‌های مختلف سازمان یافته‌اند اما در مسائل اساسی مثل اصلاحات سیاسي، اجتماعی، اقتصادی و پایان تبعیض با یکدیگر همکاری نزدیک دارند.
6. روابط جنبش های اسلامی و شیعی با انقلاب اسلامی ایران
رابطه جنبش‌هاي اسلامي و شيعي در بحرين با انقلاب اسلامي در ايران را مي‌توان با دو رويكرد بررسي كرد:
الف. تأثيرپذيري و الهام‌گیری؛
ب. مداخله ایران در این حوادث و وابستگی این جنبش‌ها به ایران.
حقيقت آن است كه پيدايش انقلاب اسلامي در ايران تأثير شگرفي بر تمام جنبش‌هاي آزاديخواه جهان داشته است، از اين رو نمی‌توان منکر تأثیر انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک پدیده و متغیری جدید در تحولات و محاسبات بین المللی و منطقه‌ای شد.
تأثیر انقلاب ايران در حوادث بحرین، طی سال 1979 ميلادي به صورت کوتاه‌مدت در راهپیمایی‌ها و اعتراضات مردمی جلوه‌گر شد و در دراز مدت نیز روحیه شجاعت و قیام برای خواسته‌های خود را در آنان دمید.
اما راجع به مسئله دوم، بايد گفت جمهوري اسلامي ايران بحرین را به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت شناخته است و طبق اصول پذیرفته شده بین المللی، به خود حق دخالت در امور داخلی دیگر کشورها را نمی‌دهد، ضمن آنكه اساسا تاكنون دليلي بر دخالت ايران در ناآرامی های بحرين ارائه نشده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنان صریحی هرگونه ادعا مبنی بر دخالت ایران در بحرین را رد کردند:
"این که حاکم جزیره بحرین اعلام می کند که ما در این کشور دخالت می‌کنیم حرف نادرستی است چرا که اگر در قضیه بحرین دخالت می‌کردیم ماجرا جور دیگری می‌شد.[4]
7.ارتباط شيعيان با سایر مذاهب اسلامی
مهمترین مذاهب موجود در بحرین پس از شيعيان پيروي مذهب جعفري به ترتیب اکثریت، مسلمانان اهل سنت بوده كه شماری از آنها مالکی، برخی حنبلی و عده‌ای نيز شافعی هستند.[5] سایر ادیان نیز پیروانی در بحرین دارند مانند مسیحیت، و بودایی. تعداد بسیار کمی نیز یهودی وجود دارد.
غیرمسلمانان بحرین اکثراً شامل مهاجرین می‌شوند و اگرچه ساکنان بحرین تا پیش از قرن اخیر، همگی شیعه بوده‌اند اما در قرن اخیر، حاکمانی که در اصل ریشه سعودی دارند (آل خلیفه) به تدریج بر این ناحیه غلبه کرده و همراه خود شماری از مخالفان شیعه را در بحرین اسکان دادند که در حال حاضر یک اقلیت اما حاکم به شمار می‌آیند. این اقلیت حاکم به تدریج از راه‌های مختلف به مبارزه و سرکوب شیعیان پرداخته است.
امروزه یکی از این راه‌ها، ایجاد تفرقه بین گروه‌های معارض و دامن زدن به نزاع‌های شیعه و سنی، و عرب و عجم در این دیار است. البته رهبران مبارز، اعم از شیعه و سنی تلاش می کنند تا هماهنگی لازم را در حل وفصل برخی از مسائل داشته باشند و مانع از سوء استفاده‌ی دشمن مشترک خود[6] شوند.
[1] توجه به این نکته در تحولات سیاسی جاری بحرین اهمیت زیادی دارد. ضمن احترام به استقلال بحرین بایدانست این مسئله خود میتواند حرکتهای سیاسی شیعیان بحرین را تغذیه کند چرا که حدود 9 سال پس از جدایی بحرین از ایران، انقلاب اسلامی به وقوع پیوست و در واقع شیعیان این منطقه از اینکه در جمهوری اسلامی ایران نقش آفرینی کنند بازماندند.
[2] این رتبه بندی بر اساس نسبت جمعیت به مساحت کل سرزمین می باشد. قبل از بحرین ایران و عراق واقع شده اند.
[3] به طور کلی تقسیم امکانات و امتیازات بر اساس ملاک شیعه بودن در کشورهایی که شیعیان در اقلیت اند و یا غیر شیعیان در راس امور اند به و ضوح دیده میشود. در هند، عراق، لبنان و پاکستان نیز شیعیان از وضع معیشتی نامناسبی نسبت به دیگران برخوردارند.
[4] این سخنان در 13 بهمن ماه سال 90 در نمازجمعه تهران ایراد شده است.
[5] آل‌خلیفه و ریشۀ سعودی و وهابی آن کمترین پیوستگی با جمعیت مسلمان بحرین را دارد و علت دوام آن تا کنون صرفا حمایت‌های خارجی است.
[6] بی تردید وهابیت و ریشه های خبیث صهیونیستی آن دشمن مشترک شیعه و سنی است، که به دنبال غلبه دادن تفکر فاسد خود بر هر دو گروه است.