مالزی،سیمای اسلام در شرق آسیا

مردمانی آرام و مهربان، روستا نشینانی که با شهر خوی چندانی نمی گیرند. این ویژگی ها را به روشنی می توان در فرهنگ اصلی کشور «مالزی» و در مختصات ساکنان اولیه آن یعنی اقوام «مالایا»[1] یافت. برخی از آنان هزاران  سال پیش در این کشور زندگی می کرده اند. برخی دیگر مهاجرانی هستند که از سوماترا، جاوه، برونئی و دیگر جزایر اندونزی به این کشور آمده و در آن ساکن شده اند.

 *جمعیت و مساحت

 مالزی به دو شبه جزیره غربی و شرقی (دو خشکی مجزا از هم) تقسیم شده است که به نام‌های شبه‌جزیره مالی و بورنئو خوانده می‌شوند.

 پایتخت این کشور کوالالامپور است اما وزارتخانه‌ها و مراکز اداری آن در شهر تازه تاسیس پوتراجایا مستقر هستند.

 این کشور در گذشته جزو قلمرو استعماری بریتانیا محسوب می‌شد. کشور مالزی استقلال خود را در 31 ماه آگوست سال 1957 میلادی به دست آورد.

 مالزی با کشورهای تایلند، اندونزی، سنگاپور، برونئی و فیلیپین همسایه است و در نزدیکی خط استوا واقع شده است. به همین دلیل آب و هوای استوایی بر آن حاکم است و پوشیده از جنگل‌های انبوه است.

 جمعیت مالزی در سال 2007 میلادی 24 میلیون و 821 هزار و 286 نفر بود که میانگین سنی آنها 4/24 سال بود.

 مالزی یکی از توسعه یافته‌ترین کشورهای آسیای جنوب شرقی از نظر اقتصادی است[2] و طی چند سال اخیر به یکی از مهم‌ترین مقاصد توریستی تبدیل شده است. برج‌های پتروناس و مرکز خرید سوریا قلب تجارت کوالالامپور را تشکیل می‌دهند.

 *تنوع فرهنگی در مالزی

 از قرن 19میلادی به بعد، با ورود گروههای مهاجر، به خصوص چینی ها و هندی ها، رفته رفته چهره فرهنگی کشورهای منطقه از جمله مالزی از یکسانی خارج شده و به سوی تنوع سوق داده شده است.

 هم اکنون بافت کنونی فرهنگ مالزی اختلاطی از سه فرهنگ مالایا، چینی و هندی است که تاثیر آنها بر یکدیگر هویت و تشخص هر یک را کم و بیش دگرگون می کند. به علاوه هرکدام از فرهنگ های مذکور شامل گروه های فرهنگی فرعی تری است که در افزایش پیچیدگی فرهنگی در مالزی موثر بوده است.

 با این همه برتری نسبی فرهنگ اصیل این کشور (فرهنگ مالایا) همچنان مشهود است و قوانین سخت گیرانه مهاجرتی نیز به حفاظت از این اصالت فرهنگی کمک شایانی کرده است.

 *زبان و خط

 زبان رسمی مالزی، مالایا و یا «باهاسامالیزیا» است که در سیستم آموزشی و کلیه مکاتبات خارجی این کشور مورد استفاده قرار می گیرد[3].

 زبان انگلیسی که از زمان سلطه بریتانیا در مالزی رواج یافته است به عنوان زبان دوم در مدارس تدریس می شود.

 در گذشته زبان مالایا با خط و الفبای عربی که به حروف «جاوی» شهرت داشت تحریر می شد. ولی در زمان استعمار بریتانیا به الفبای لاتین تغییر یافت و به این ترتیب لغات بسیاری از زبان لاتین وارد زبان مالایا شد. البته هنوز بیشتر واژه های این زبان در زبان عربی ریشه دارد.

 نکته مهمی که توجه به آن ضروری است این است که یادگیری هر زبانی اعم از انگلیسی و عربی و... همواره دریچه هایی را به سوی جهان فرهنگی آن زبان می گشاید و به همین دلیل امری مطلوب است. اما اسلام ستیزان، همواره با آگاهی از خطرآفرین بودن پیام قرآن برای منافع خود در دراز مدت با طراحی برنامه هایی متنوع (از جمله تقویت زبان و فرهنگ های ملی و بومی) مسلمانان را به دوری از زبان قرآن سوق داده اند[4].

 از این رو «بیگانه سازی مسلمانان با زبان قرآن»، سیاستی بوده که قدرت های استعماری سلطه و منافع خود را همواره در گرو آن یافته اند. به طوری که با سوق دادن فرهنگ ها و زبان های غیر عربی به سوی فراگیری زبان انگلیسی تلاش کرده اند زبان قرآن را فرعی و حتی محو کنند.

 *اسلام در مالزی

 مالزی کشوری چند ملیتی و چند مذهبی است که در میان کشورهای اسلامی با توجه به اینکه اکثریت جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند وضعیتی استثنایی دارد. در این کشور مسلمانان باید با دیگر نژادها هم زیستی مسالمت آمیز داشته باشند.

 برطبق آمار سال ۲۰۰۰، چهار دین اصلی آن به ترتیب فراوانی عبارتند از: اسلام(بیش از 60 درصد)، بودیسم، مسیحیت و هندوئیسم.

 بومیان مالایایی همگی مسلمانی هستند که در اواخر قرن 14 و اوایل قرن 15 میلادی (حدود قرن8 و9 ه.ق.) به اسلام گرویده اند. نکته جالب توجه این است که ورود اسلام به این منطقه (بر خلاف ورود مسیحیت به این سرزمین) از طریق صلح آمیز و با رفت و آمد های بازرگانان عرب و ایرانی بوده است.

 به رغم تاخیر زمانی در دریافت پیام اسلام (در مقایسه با ورود اسلام به اروپا و غرب آسیا که در قرن اول و دوم هجری رخ داد) جمعیت کثیری از مردم شرق آسیا از جمله کشور مالزی مسلمان هستند[5]. علت این اقبال و علاقه را باید در آشنایی تدریجی و مسالمت آمیز مردم مالایا با اسلام جستجو کرد.

 از آنجایی مسلمانان مالزی (که اغلب شافعی مذهب هستند) که دور از منطقه خاورمیانه زندگی می کنند، اسلام را تا حدود زیادی با فرهنگ و آداب و سنن شرقی و بومی خود درآمیخته اند به طوری که پس از گذشت 500 سال از ورود اسلام به مالزی برخی از عناصر مذهب هندو هنوز در میان بومیان مسلمان مالزی وجود دارد[6].

 در مالزی فعالیت‌های اسلامی زیادی از سوی حکومت انجام می‌شود. مثلاً دولت مالزی برای ساخت مساجد و مراکز اسلامی تلاش‌های زیادی می‌کند و مساجد بزرگ و باشکوهی را با هزینه‌های چندین صد میلیونی می سازد[7]. 

 مسابقات بین المللی قرآن در این کشور نیز از قدیمی‌ترین مسابقات بین المللی قرآن در سطح جهان است. برخی از رجال رده بالای سیاسی در مالزی امامت جمعه هم انجام می‌دهند.

 شبکه ماهواره‌ای الفلاح برای گسترش آموزه‌های اسلامی در مالزی راه‌اندازی شده و نیز دانشگاه‌های بزرگ اسلامی در این کشور ساخته شده‌اند. پارک تمدن اسلامی مالزی در استان کوآلاترنگانو یکی از بزرگترین مراکزی است که در این عرصه وجود دارد. حتی در بعضی از مناطق توریستی مالزی هم تبلیغات اسلامی (البته به شکل محدود) صورت می‌گیرد[8].

 * مسلمانان مالزی و آغاز هویت یابی در ابعاد اجتماعی

 «انوار ابراهیم» رهبر جنبش جوانان مسلمان جوانان مالزیایی را تشویق می کرد که اسلام را مورد مطالعه قرار دهند و خود را با تعالیم آن منطبق سازند و از زندگی غرب زده به در آیند. در همین جهت بود که جنبش دانشجویی اسلامی  تحت رهبری پروفسور «نقیب العطاس» در دانشگاه مالایا، شکل گرفت. دانشجویان مالایایی با اشتیاق فراوان به فراگیری متون اسلامی پرداختند و به مبارزه با افراد غیر مذهبی  و به ویژه مالزیایی های ظاهرا مسلمان و غیر مذهبی، سوسیالیست ها و کومونیست ها پرداختند.

 این مبارزه در واقع نزاعی فرهنگی میان مالزیایی های اصیل مسلمان و مهاجران چینی بود. این جنبش ملی تحت پوشش احیاء اسلام، راه را برای تاثیرات و تغییرات قابل توجه در دو دهه بعد هموار ساخت.

 پس از اجرای سیاست جدید اقتصادی، در بین سالهای 1971 تا 1979 امکاناتی برای اعزام دانشجو به کشور بریتانیا فراهم شد. بعدها تعداد بیشتری از دانشجویان مزبور به کانادا، استرالیا، نیوزلند و آمریکا اعزام شدند.

 اعزام دانشجویان مالزیایی به خارج از کشور، فرصتی را فراهم کرد که این دانشجویان به شدت تحت تاثیر مسلمان هندی، پاکستانی و سایر کشورهای خاورمیانه قرار بگیرند. تاثیر انقلاب اسلامی ایران نیز بسیار مهم بود. به طور دقیق باید گفت که همین دانشجویان بودند که نقش اصلی را در احیای اسلام در مالزی ایفا کردند.

 جنبش احیاء اسلامی معاصر برای جوانان این کشور جذابیت فراوانی داشته و آنان را به الگو گیری از الگوهای خاورمیانه ای مشتاق کرده است. هم اکنون صدها کتاب که توسط نویسندگان مسلمان ایرانی، مصری، هندی، پاکستانی و... به رشته تحریر در آمده به زبان «باهاسامالیزیا» ترجمه شده و به طور گسترده در اختیار مردم قرار گرفته است.

 بنابراین می توان نتیجه گرفت که کشور مالزی از ظرفیت اعزام دانشجو به خارج در جهت آشنایی با نگرش اسلامی و پیاده سازی آن در جامعه خود استفاده کرده است. امری که به ندرت در بین دیگر جوامع مسلمان دیده می شود.

 در دیگر جوامع عمدتا اعزام دانشجویان مسلمان به غرب زمینه انحطاط بیشتر و از خود بیگانگی آنان را فراهم کرده است. حال آنکه دانشجویان مالزیایی از این فرصت برای آشنایی با دیگر مسلمانان و جهان بینی اسلامی بهره برده اند.

 همین امر سبب اسلام گرایی و تقویت هویت اسلامی مسلمانان مالزی در دهه های اخیر شده است.

 *سیاست های آموزشی و دانشگاهی مالزی

 در طی بیش از دو دهه اخیر، سه روند عمده در نظام آموزشی این کشور وجود داشته است: تاکید بر شیوه خاص از آموزش که به موجب آن فرهنگ چینی و هندی تحت الشعاع قرار می گرفت[9].تلاش برای گنجاندن تعالیم اسلامی در متون درسی و تاکید بر آموزش اخلاقی؛بر این اساس دختران دانش آموز مجاز به حجاب و پوشش اسلامی بودند و پسران نیز شلوار بلند می پوشیدند. (در گذشته و تحت تاثیر استعمار بریتانیا دانش آموزان پسر مانند دانش آموزان انگلیسی ملزم به پوشیدن شلوار کوتاه بودند.) و اعمال کنترل بر تحصیلات عالی در خارج از کشور.

 دانشگاه بین المللی اسلامی کوالالامپور[10] در راستای برنامه اسلامی کردن کشور مالزی در سال 1983م. تاسیس شده و مورد حمایت های مالی دولت است. این دانشگاه دانشجویان مسلمان و غیر مسلمان مالزیایی و یا خارجی را می پذیرد. دروس این دانشگاه به دو زبان عربی و انگلیسی تدریس می شود.

 پیش بینی می شود که این دانشگاه به سرعت مرجعیت علمی و فکری اسلامی را در شرق آسیا به عهده بگیرد و در دراز مدت با جذب اندیشمندان جهان و به ویژه غرب آسا و خاورمیانه خالءهای علمی و فرهنگی این منطقه را در مسائل اسلامی جوابگو باشد.

 *تشیع در مالزی[11]

 - ورود تشیع به مالزی

 بر اساس شواهد تاریخی اولین مسلمانانی که به منطقه جنوب شرق آسیا آمدند از شیعیان و علویان و فرزندان اهل بیت(ع) بودند. چون شیعیان به شدت تحت فشار بودند ناچار به کوچ کردن به مناطق دیگر بودند تا در آن مناطق امکان زندگی پیدا کنند. این منشأ برای ورود تشیّع به مالزی یک منشأ اولیه است.

 منشأ جدید ورود تشیع به مالزی هم به دو بخش قابل تقسیم است؛

رواج تشیع به طور محدود و در میان افراد معدود است که به وسیله یک شیعه پاکستانی به نام سید محمّد حسین شاه، معروف به حبیب الیاس صورت گرفت. وی در سال 1931 میلادی برای کار به مالزی مهاجرت کرد و پس از این‌که به مرور با زبان ملایو آشنا شد؛ در ضمن کارش (خرده فروشی، عطاری و دوره‌گردی)  از سال 1970 با همان معلومات اندک و عقاید سنتی و شروع به تبلیغ مذهب اهل بیت (ع) نمود و در اثر فعالیت‌های او تا سال 1980 یعنی طیّ 10 سال حدود 70 نفر به تشیع گرویدند. منشأ جدیدِ دیگر که به طور گسترده باعث رواج تشیع در مالزی شد، پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود. چرا که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و مطرح شدن پیام امام خمینی (ره) در سطح جهان، موجی از گرایش به سوی ایران و طبیعتاً به سوی تشیع، در کشورهای مختلف جهان از جمله مالزی ایجاد شد.

 لذا در سال 1984 جمعی از شیعیان سنتی که از طریق حبیب الیاس شیعه شده بودند، ده نفر از فرزندان خود را به ایران فرستادند تا درحوزه‌ی علمیه تحصیل کنند. این گروه پس از اتمام تحصیلات به مالزی بازگشتند و برخی از آنها به جدّ، کار تبلیغی شیعه را به دست گرفتند و افرادی دیگری را هم به تحصیل در حوزه علمیه قم تشویق کردند.

 از طرف دیگر، برخی از مبلغین از ایران و در سال‌های اخیر از کشورهای دیگر همچون اندونزی و جنوب تایلند شروع به رفت و آمد به مالزی کردند. در مجموع گرایش بزرگ به سمت شیعه در مالزی ایجاد شد و شیعه از جمعیت 70 نفری به جمعیتی حدود 50 هزار نفر رسیده است.

 - جمعیت شیعیان مالزی

 در حال حاضر جمعیت شیعیان مالزی دقیقا معلوم نیست اما بر آوردها نشان می دهد فراتر از یک میلیون نفر شیعه در مالزی زندگی می کنند.

 - جایگاه قانونی مذهب تشیع

 در سال ۱۹۹۶ قانون اساسی مالزی، به منظور اعلام قانونی شیعیان به عنوان گروهی منحرف، اصلاح شد. در جلسه‌ای که کمیته فتوا در سال ۱۹۹۶ برگزار کرد، تصویب شد شیعه زیدی و جعفری مورد پذیرش واقع شوند.

 در حال حاضر جمعیت شیعیان مالزی به دلیل تبلیغات سوء وهابیت علیه تشیع در این کشور به شدت تحت فشار است. محور این تبلیغات ایجاد وحشت از نیرو گرفتن شیعیان متمرکز است.

 اگر چه اکنون شیعیان مالزی می توانند مراسم های خود را برگزار می کنند اما همچنان از بسیاری از حقوق خود محرومند. محرومیتی که با شعار های دموکراتیک و آزادی مذهبی دولت مالزی سازگاری ندارد.

 ****

 مطالعه و آشنایی با کشور مالزی در جهان اسلام نشان دهنده این است که: 

1-این سرزمین خود دلیل دیگری بر جهانی بودن پیام اسلام و منحصر نبودن آن به خاور میانه است. چرا که مسلمانان این منطقه دارای نژادی غیر از عرب هستند. 

2-اسلام در این کشور از پیشینه تاریخی چندان پرباری برخوردار نیست با این وجود امروزه به تدریج شاهد نوعی مرجعیت علمی، فرهنگی و  اسلامی این کشور (نسبت به کشورهای مستعد تر خاورمیانه ای) هستیم.  همین مسئله جایگاه ارزنده مالزی را در جهان اسلام امروز ستودنی کرده است.

3-امروزه نادرستی الگوی کشورهایی چون ترکیه (که حرکت به سوی پیشرفت در آن ملازم با فرهنگ غیر دینی بوده) توسط مالزی به اثبات رسیده است زیرا مالزی کشوری است که در جهت رشد و توسعه گام برداشته و از اسلامی شدن ، بر خلاف آنچه اصولا تصور می شود، برای تسریع این روند بهره گرفته است. 

4-شیعیان مالزی گروهی غیر متشکل اند و با وجود جمعیت اندک از فقر فرهنگی رنج می برند. این مسئله سبب شده نتوانند هویت شیعی خود را بازبیابند و در ساختار اجتماعی مالزی فعالانه عمل کنند و بیشتر منفعل باشند.  علت این امر را شاید بتوان دور افتادگی جغرافیایی این مردمان از کانون های علمی و علمای تشیع (که همواره در عراق، لبنان و ایران متمرکز بوده) دانست.

انقلاب اسلامی ایران تاثیر شگرفی در رفع این محرومیت ها داشته است. اما هنوز راه بسیاری در پیش است.